Als het halverwege het gesprek over waterschaarste en waterverbruik gaat, wil WMD-manager strategie en kwaliteit Henk Brink wel even ‘iets in perspectief’ zetten.

,,Neem een kletsnatte dag met 50 mm neerslag’’, begint hij. ,,Ruim 70 procent van dat regenwater, zo’n 30 miljoen kuub oftewel 30 miljard liter, wordt meteen afgevoerd naar de Waddenzee en het IJsselmeer. Zodat de boeren vanaf 1 april met zware tractoren het land op kunnen. Maar met die hoeveelheid kunnen we álle Drenten, de industrie, landbouw en natuur een jaar lang van drinkwater voorzien.’’

Brink laat even een stilte vallen om het voorbeeld bij de journalist in te laten dalen. ,,Dan hebben we het nog maar over één dag, hè. Dat zegt wel iets over de verhoudingen.’’

Aanvullende maatregelen

Tijdens de hete zomers van de afgelopen jaren was de vraag naar drinkwater erg groot. Zo leverde WMD in de zomer van 2018 op een gegeven moment 10 miljoen liter per uur, een record. En ook in een natte zomer verdampt er nog altijd meer water dan er valt.

De beschikbaarheid en kwaliteit van grondwater – het ‘blauwe goud’ – staat door klimaatverandering (droogte) en bodemverontreiniging onder druk. Brink: ,,De kwaliteit van de bronnen in sommige wingebieden verslechtert, waardoor we aanvullende maatregelen voor zuivering moeten treffen. Dat zorgt weer voor productieverlies, zodat we met de provincie op zoek zijn naar nieuwe waterwingebieden.’’

Er is dus werk aan de winkel. Toch mag Drenthe zich op watergebied gelukkig prijzen. Deze provincie heeft een gunstige situatie onder én boven de grond. Het is er dunbevolkt met relatief weinig industrie.

Ook zijn er, in tegenstelling tot provincies die aan zee grenzen, geen problemen met zout of brak water. Groningen, bijvoorbeeld, heeft daar wel last van. In dergelijke gebieden wordt voor drinkwater veel meer gebruik gemaakt van oppervlaktewater, dus uit de grote rivieren.

2400 miljard liter water

In Drenthe valt jaarlijks in neerslag bijna 2400 miljard liter water. Dat is een laag van 80 tot 90 centimeter. Volgens de WMD meer dan voldoende voor bevolking, industrie, landbouw en natuur. En die hoeveelheid neemt volgens Brink nog steeds toe. ,,Het zat lange tijd rond de 720 mm per jaar, maar inmiddels is dat al meer dan 800 mm.’’

Waarschuwingen over waterschaarste klinken in dat licht wat vreemd in de oren. Vooral na de recente aprilmaand, de natste sinds de metingen. ,,We kunnen nog 10 procent meer leveren dan nodig is, omdat we reserves hebben. Die zijn ook nodig om onverwacht verbruik op te kunnen vangen en om de tijd te hebben voor de bouw van een nieuw productiestation.’’

De stijgende hoeveelheid regenwater is overigens niet per definitie een geruststellende gedachte, omdat deze ontwikkeling in toenemende mate gepaard gaat met extremen; zware buien met veel water na een relatief lange periode van droogte. Hollen of stilstaan dus.

Complex en tijdrovend

,,Daar zullen we een antwoord op moeten vinden’’, stelt Brink. Want al dat grondwater is niet op afroep beschikbaar. Daar gaan complexe en vaak tijdrovende vergunningsprocedures aan vooraf, van soms wel tien jaar. Waar, bijvoorbeeld, zit bruikbaar water en kan het daar gewonnen worden? Wat zijn de lokale effecten op de natuur, bijvoorbeeld als de grondwaterstand daalt?

Op de locatie Beilen waar de WMD een nieuwe waterfabriek bouwt, wordt met de provincie onderzocht of de winning nog verder verruimd kan worden: van 4 naar 5 miljoen kuub per jaar. ,,Datzelfde geldt voor winlocaties in Hoogeveen en Assen. Om in te kunnen spelen op een verandering in het waterverbruik moet je de vergunning dus al op de plank hebben liggen. Anders ben je te laat.’’

Hoger waterverbruik

Eerdere prognoses over drinkwaterverbruik in Drenthe konden al de prullenbak in. De vraag is niet verminderd door bevolkingskrimp en algehele besparing, zoals in de jaren 90 te zien was. ,,Dat is nu anders, mede door de hete zomers. We zien juist een hoger drinkwaterverbruik’’, zegt WMD-directeur Viviënne Frankot. ,,Drenthe is nog steeds in trek om te wonen, te recreëren en als vestigingsplaats voor bedrijven.’’

De droogte in de zomermaanden en de grotere vraag naar drinkwater zijn volgens manager Henk Brink wel een gamechanger . ,,We hebben een verplichting naar de inwoners van Drenthe dat we ook in de toekomst voldoende schoon en veilig drinkwater kunnen leveren. WMD en de provincie zijn verplicht om ervoor te zorgen dat er in 2040 30 procent meer bronnen voor drinkwater beschikbaar zijn ten opzichte van 2015, om de groei in waterverbruik op te kunnen vangen.’’

Hergebruik

Volgens WMD-directeur Frankot kan het waterbedrijf dus niet achterover leunen, want dan dienen de problemen zich vanzelf aan. ,,We moeten toe naar een duurzaam zoetwatersysteem’’, zegt ze. ,,Circulair in plaats van lineair.’’

De WMD investeert per jaar voor zo’n 36 miljoen euro in modernisering van de waterwinning en buffering, nieuwe (of uitgebreide) zuiveringsinstallaties en het zoeken naar nieuwe bronnen.

In ons land wordt jaarlijks ongeveer een biljoen liter water onttrokken aan natuurlijke bronnen en (na gebruik) afgevoerd naar zee. Deze bronnen worden niet in hetzelfde tempo aangevuld. Bovendien raakt zowel grondwater als oppervlaktewater vervuild door pesticiden, bemesting, medicijnen, microplastics en industriële vervuiling. ,,Bronbescherming staat heel hoog op ons lijstje’’, zegt Frankot.

In Drenthe zorgt regenval ervoor dat het grondwater wordt aangevuld. Toch stroomt bijna de helft via de ondergrond naar het oppervlaktewater. Dat komt doordat deze provincie op een omgekeerd soepbord lijkt. Van het deel dat na verdamping overblijft, gebruikt de WMD zo’n 7 procent voor het maken van drinkwater. De rest wordt afgevoerd.

Spons

WMD-directeur Frankot: ,,De bodem moeten we meer gaan gebruiken als spons om ook in droge tijden voldoende water te hebben voor zowel natuur, landbouw als drinkwater. Bijvoorbeeld door een beek te laten meanderen, oude sloten te dempen of de grondwaterstand te verhogen. Maar dergelijke maatregelen vragen ook om medewerking van andere partijen, zoals waterschap, provincie en de landbouw.’’

Drenthe en de rest van het land wacht dus de uitdaging om het eeuwenlange gevecht tégen water anders in te richten, om de snelle afvoer van het blauwe goud te vertragen. Vasthouden en bufferen van regenwater is nu het parool: het vermindert de kans op overstromingen én zorgt er voor dat het water in de bodem kan zakken.

Regenton

Die bodem is onze regenton, stelt manager Brink. ,,Dus geen bovengrondse bergingen, want die zijn landschappelijk foeilelijk. We zoeken naar systemen om de Drentse bodem beter geschikt te maken voor wateropname. Dat willen we bijvoorbeeld in Assen-Oost, waar een onderzoek loopt.’’

In Drenthe wordt op veertien locaties drinkwater gewonnen, op dieptes die variëren van 50 tot 150 meter. Normaal gesproken kan het tientallen jaren duren voor een regendruppel de bron bereikt waar de winning plaatsvindt. Brink: ,,Maar er zijn ook waterwingebieden, afgedekt door een dikke leemlaag, waarin zich waterdruppels bevinden die al tijdens de riddertijd zijn gevallen. Stel je eens voor.’’